انواع متغیرهای پژوهش

انجام پایان نامه ارشد

تعریف متغیرهای پژوهش

جهت تعریف متغیرهای پژوهش می بایست بین تعریف عملیاتی اندازه‌پذیر و تعریف عملیاتی آزمایش ی فرق قائل شد. در تعریف عملیاتی اندازه‌پذیر، عملیاتی که می بایست انجام پذیرد تا اندازه‌گیری مفهوم یا سازه میسر شود آشکار می‌شود. مثلاً هوش را می‌توان چنین تعریف کرد که جمله است از نمره‌ای که در آزمون تراز شده استانفورد ـ بینه بدست می‌آید. در تعریف عملیاتی آزمایش ی به بیان پرداخته می‌شود که پژوهشگر باید به اجرا درآورد تا اینکه شرایط تست ی ظاهر گردد. مثلاً برای تعریف عملیاتی تست ی ناکامی می‌توان جلوگیری آزمودنی از نیل به مقصد معین را مورد نظر قرار داد.
تعریف عملیاتی می بایست طوری انجام پذیرد که، چنانچه هر پژوهشگری در شرایط مشابه به اندازه‌گیری سازه یا مفهوم مورد بررسی بپردازد، نتیجه یافرادی بدست آید. به کمک تعریف عملیاتی مفهوم‌ها یا سازه‌ها می‌توان متغیرهای مورد تحقیق را به طریق عملی تعریف نمود و آنها را با پایایی زیادتری اندازه‌گیری کرد. جهت این منظور، سلسله اقدامات مورد نظر در تعریف عملیاتی باید قابل تکرار باشد.
در اینجا به منظور روشنتر شدن مبحث متغیرها، بجهت در پژوهش‌های توصیفی، تعریف جامعه آماری را مورد نظر قرار می‌دهیم. در تعریف جامعه آماری به این نکته اشاره می‌شود که افراد جامعه حداقل دارای یک صفت مشترک هستند . با توجه به این تعریف، هر صفت دیگری که از فرد به فرد دیگر جامعه تغییر نماید را متغیر می‌نامیم. پس متغیرها عبارتند از خصوصیات افراد، اشیاء، واحدها غیره که می‌توانند مقادیر کیفی یا کمی اختیار نماید . از عبارت این مقادیر می‌توان قد، وزن، بهره هوشی امثال آن را نام برد.


انواع متغیرها

مقادیر متغیرها می‌تواند مقوله‌ای (Categorical) باشد، مانند رنگ چشـم یا جنسیت، یا اینکه کاست مانند طول، قد، وزن بهره هوشی. بدین‌سان متغیرها را می‌توان به دو دسته: مقوله‌ای و عددی (Numerical) تقسیم کرد. به جمله دیگر از این دودسته متغیر می‌توان تحت عنوان متغیرهای کیفی کمی یاد کرد.


نامگذاری متغیرها

در پژوهشهایی که با مشاهده متغیرها و تولید داده‌ها سروکار داریم بایستی متغیرها را نامگذاری کرد: این امر در آزمودن فرضیه‌ها، به ویژه در پژوهشهای تست ی، باید رعایت شود. نامگذاری متغیرها با توجه به پنج دسته ذیل انجام می شود:
ـ متغیر مستقل ( Independent variable )
ـ متغیر وابسته ( Dependent variable )
ـ متغیر تعدیل کننده ( Moderator vartiable )
ـ متغیر کنترل ( Control vartiable )
ـ متغیر مداخله‌گر ( Intervening vartiable )


- انواع متغیرهای پژوهش

متغیرهای تحقیق بر اساس نوع مقادیری که می‌توانند اختیار کنند به دو دسته متغیرهای کمی کیفی تقسیم می‌شوند ولی انواع متغیرها بر طبـق نقش آنها در تحقیق عبارتند از:
۱- متغیر مستقل : متغیر مستقل متغیری است که در پژوهش‌های تجربی به وسیله پژوهشگر دستکاری می‌شود تا تاثیر( یا رابطه) آن بر روی پدیده دیگری نقد شود.

۲- متغیر وابسته : متغیر وابسته، متغیری است که تأثیر (یا رابطه) متغیر مستقل بر آن مورد تحلیل قرار می‌گیرد. به جمله دیگر پژوهشگر با دستکاری متغیر مستقل درصدد آن است که تغییرات حاصل را بر متغیر وابسته بررسی نماید.

۳- متغیر میانجی : این متغیر به عنوان رابط بین متغیر مستقل و متغیر وابسته قرار می‌گیرد. متغیر میانجی می‌تواند بر جهت یا شدت رابطه متغیر مستقل و وابسته تاثیر بگذارد. با توجه به قابل سنجش بودن این متغیر یا هدف پژوهشگر این متغیر می تواند سه نقش زیر را داشته باشد

۳-۱- متغیر تعدیل کننده : اگر متغیر میانجی قابل سنجش و اندازه گیری باشد و پژوهشگر بخواهد اندازه آن را بسنجد در مـدل وارد نماید به آن متغیر تعدیل کننده گویند. متغیر تعدیل کننده متغیری است که بر جهت رابطه یا میزان رابطه متغیرهای مستقل وابسته می تواند تاثیر گذار باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. به متغیر تعدیل کننده گاهی وقتها متغیر مستقل فرعی هم گویند. برای نمونه متغیر جنسیت در تحلیل رابطهروش تدریس و یادگیری دانش‌آموزان یک متغیر تعدیل کننده است.

۳-۲- متغیر کنترل: اگر متغیر میانجی قابل سنجش و اندازه گیری باشد و پژوهشگر بخواهد اثرات آن را کنترل در مـدل حذف نماید به آن متغیر کنترل گویند. چون در در یک پژوهش اثرات تمام متغیرها قابل ارزیابی نیست، پژوهشگر اثرات برخی متغیرها را از طریق کنترل آماری یا کنترل‌های تحقیقی خنثی می‌کند. اینگونه متغیرها که اثرات آنها توسط پژوهشگر قابل حذف است را متغیر کنترل گویند. جهت نمونه در نقد رضایت دانشجویان مدیریت بازاریابی از وبسایت پارس مدیر، اثرات متغیر گرایش تحصیلی در رضایت‌مندی کاربر ان از وب سایت حذف شده است.

۳-۳- متغیر مداخله‌گر : چنانچه متغیر میانجی قابل سنجش و قابل حذف نباشد به متغیر مداخله گر تبدیل می شود. متغیر مداخله‌گر از نظر نظری بر متغیر وابسته اثر دارد ولی قابل مشاهده و سنجش نیست تا به عنوان متغیر تعدیل کننده محسوب شود و نه اثرات آن قابل خنثی کردن است تا به عنوان متغیر کنترل محسوب شود.